वडील नसताना आईसोबत मिळून सुरू केला व्यवसाय, अर्धा एकर शेतीत ३०० झाडांची लागवड; पानांपासून पावडर, शेंड्यांची भाजी, मूळ आणि मातीचीही विक्री.
प्रतिनिधी, उद्योग भरारी:
“वडिलांच्या निधनानंतर आईला सोडून बाहेर शिक्षणासाठी जाणं शक्य नव्हतं, म्हणून मी शेतीतूनच काहीतरी करून दाखवण्याचा निश्चय केला,” हे शब्द आहेत अवघ्या १९ वर्षांच्या दिपाली राऊत यांचे. आपल्या अर्धा एकर शेतीत शेवग्याची लागवड करून आणि त्यावर आधारित विविध उत्पादने बनवून त्यांनी एक यशस्वी उद्योजिका म्हणून स्वतःची ओळख निर्माण केली आहे. शेती परवडत नाही म्हणून आत्महत्या करणाऱ्या शेतकऱ्यांसमोर त्यांनी एक नवा आदर्श ठेवला आहे.
दिपाली सध्या बीएससीच्या दुसऱ्या वर्षात शिकत आहेत. वडिलांचे छत्र हरपल्यानंतर त्यांनी आपल्या आईसोबत राहूनच काहीतरी करण्याचा निर्णय घेतला. सुरुवातीला शेंगा विकण्याच्या पारंपरिक उद्देशाने त्यांनी शेवग्याची लागवड केली, पण मोबाईलवर संशोधन केल्यावर त्यांना शेवग्याच्या पानांपासून पावडर बनवण्याच्या व्यवसायाची माहिती मिळाली. विशेष म्हणजे, केवळ पानेच नव्हे, तर शेवग्याच्या मुळाची माती, मूळ आणि खोडही विकले जाते, हे कळल्यावर त्यांनी या व्यवसायात पूर्णपणे झोकून दिले.
शेवग्याच्या प्रत्येक भागाला आहे मागणी
दिपाली सांगतात, “शेवग्याच्या पानांपासून पावडर, तर कोवळ्या शेंड्यांपासून भाजी बनवली जाते. पुणे-मुंबईसारख्या शहरांमध्ये या भाजीला चांगली मागणी आहे, कारण त्यात भरपूर प्रमाणात प्रोटीन आणि कॅल्शियम असते, जे शुगर आणि बीपीच्या रुग्णांसाठी उपयुक्त आहे.” विशेष म्हणजे, शेवग्याच्या मुळाजवळील माती सुपीक असल्याने खत म्हणून विकली जाते, यालाही परदेशातून मागणी असल्याचे त्या सांगतात.
पावडर बनवण्याची प्रक्रिया
शेवग्याचा पाला तोडून आणल्यानंतर तो स्वच्छ पाण्याने किंवा मिठाच्या पाण्याने धुऊन घेतला जातो, जेणेकरून त्यावरील धूळ आणि कीटक निघून जातात. त्यानंतर तो सावलीत, पंख्याखाली ५ ते ७ दिवस वाळवला जातो. उन्हात वाळवल्यास त्यातील पोषक तत्वे (UV rays मुळे) नष्ट होण्याची शक्यता असते. पूर्ण वाळल्यानंतर फांदीवरून पाने सहज वेगळी होतात. ही वाळलेली पाने सुरुवातीला हाताने बारीक करून आणि नंतर मिक्सरमधून किंवा गिरणीतून दळून त्याची हिरवीगार पावडर तयार केली जाते. याच पद्धतीने त्या कढीपत्ता, आवळा आणि पुदिन्याची पावडरही बनवतात.
ऑनलाइन विक्री आणि भविष्यातील ध्येय
दिपाली यांनी ‘उद्योग समूह’ या नावाने इंस्टाग्राम पेज सुरू करून आपल्या उत्पादनांची ऑनलाइन विक्री सुरू केली आहे. सुरुवातीला स्थानिक पातळीवर विक्री केल्यानंतर आता त्यांना धुळ्यासारख्या ठिकाणांहूनही ऑर्डर येत आहेत. त्यांच्या या व्यवसायात परिसरातील इतर शेतकरीही जोडले गेले आहेत. जेव्हा ऑर्डर जास्त असते, तेव्हा त्या इतर शेतकऱ्यांकडूनही पाला खरेदी करून त्यांना आर्थिक हातभार लावतात.
“माझा व्यवसाय केवळ माझ्यापुरता मर्यादित ठेवायचा नाही, तर प्रत्येक शेतकऱ्यापर्यंत पोहोचवायचा आहे,” असे दिपाली आत्मविश्वासाने सांगतात. “शेतीतून काहीच होत नाही, असे म्हणणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी मला एक उदाहरण बनायचे आहे. माझ्यासारखे अनेक तरुण शेतकरी एकत्र आले, तर आपला भारत देश खऱ्या अर्थाने कृषिप्रधान म्हणून ओळखला जाईल,” असा विश्वास त्या व्यक्त करतात. १९ व्या वर्षी सुरू केलेला हा छोटासा व्यवसाय भविष्यात एका मोठ्या कंपनीत रूपांतरित करण्याचे स्वप्न त्या पाहत आहेत.